Identiteit

Wat bepaalt een mens? Het woord identiteit moet wel één van de meest gebruikte woorden van dit tijdsgewricht zijn. Wie en wat je bent; meer dan ooit tevoren lijkt het mensen bezig te houden. We kennen de verhalen over de verweesdheid waaronder grote groepen in onze maatschappij lijken te lijden. Na elke massale ontsporing die zich op straat, in het voetbalstadion of tijdens een strandfeest voordoet, staan psychologen en sociologen klaar om uit te leggen dat dergelijke fenomenen voortkomen uit de drang om ergens bij te horen en te tonen dat het gezelschap waartoe men zich rekent een factor is om rekening mee te houden. Hier zijn wij! Erken ons!
De groep als identiteit. Kennelijk voor veel mensen een dwingende noodzaak. Allerlei oudere groepsverbanden zijn onder de druk van de moderne maatschappij uit elkaar gevallen. God is dood. Wie nog gelooft dat Hij bestaat, behoort tot een exotisch kerkgenootschap zoals de Kerk van de Nazarener of bekeert zich tot de Islam. Gewoon Hervormd zijn is uit.
Er wordt beweerd dat de geschiedenis ten einde is, waardoor links en rechts in de politiek niet meer bestaan. Sociale gelaagdheid bestaat nog steeds, maar lijkt geen factor meer te zijn die mensen samenbindt. De onderklasse stemde veertig, vijftig jaar geleden vrij consequent links. Nu stemt een deel van de mensen aan de onderkant op Wilders en anderen uit die groep stemmen op de SP. Kortgeleden las ik over mensen die voor een klein loontje op de postkamer van een groot bedrijf werkten; die stemden VVD.
Groepen zijn soms ook tijdelijke verbanden. Tijdens een wereldkampioenschap voetbal is iedereen oranje-fan en op kleinere schaal, bijvoorbeeld op een evenement als Dance Valley, is ook iedereen één. Zo lang het feest duurt. Daarna is iedereen weer een individu en gedraagt zich daar ook vaak naar. Eenmaal in de auto op weg naar huis, kunnen ook de laatste resten xtc in het brein niet meer voorkomen dat iedere andere weggebruiker per definitie een tegenstander is.

Wat ook in opkomst lijkt te zijn: de individuen die overal buiten vallen en daarom een ultieme identiteit voor zichzelf creeëren. Die vervolgens gewelddadig afrekent met de maatschappij: Karst T. in z'n zwarte Suzuki en Tristan van der V. van die schietvereniging in Alphen aan de Rijn, bijvoorbeeld. Het fenomeen is bij ons in Nederland nog betrekkelijk nieuw. In de Verenigde Staten speelt het al tientallen jaren.

Er lijkt ook meer dan voorheen sprake van een sterke druk om 'iemand' te zijn. Op Facebook adverteren mensen op allerlei manieren hun individuele identiteit. Wie je bent, geïllustreerd door "wat je aan het doen" bent. In veel gevallen leuk en soms zelfs inspirerend om te zien. Dat neemt niet weg dat er ook de nodige selectieve, schaamteloze zelfpromotie tussen zit. Je ziet weinig mensen hun ongeluk of depressiviteit etaleren.

In theorie zou ik zelf, als man van middelbare leeftijd, zo zachtjes aan wel moeten zijn wie ben, om Nietzsche maar eens te parafraseren. Ik kan nog steeds niet goed beoordelen of dat ook ècht zo is. Maar er komen wel dingen tot me, die er iets over vertellen.
De afgelopen maanden heb ik magazijnen vol met dia's (kleine plastic raampjes, met daarin transparante plaatjes die op een groot scherm kunnen worden geprojecteerd) gedigitaliseerd. Ik heb ze vanaf begin jaren '70 tot in de jaren '90 gemaakt. Ondanks de geavanceerde diascanner die ik tijdelijk ter beschikking had, was het een hele klus.
Eén voor één zag ik deze plaatjes, uit de jaren toen ik nog een tamelijk clueless jongeman was, voorbij komen. En passant zag ik óók wie ik toen was.
Met de kennis van nu terugkijkend, lijkt het er soms op dat ook ik destijds op zoek was naar mijn identiteit. Wie ben ik, waar kom ik vandaan en wat hoort bij mij?
Ik zag eindeloze reeksen plaatjes van in tegenlicht gefotografeerde vette klei, nèt na het ploegen. Veel opgestapelde glasramen van platte koude grond kassen, waarmee het tuinland rond mijn geboortedorp Zwijndrecht in de jaren '70 nog vol lag. Andere stapels, ditmaal van lorry-rails en zelfs van lorries. Ook attributen van de toenmalige tuinders. Ze legden op hun land namelijk spoorlijntjes aan. Daarover reden de zogenaamde lorries. Platte wagentjes met treinwielen. Met die wagentjes werden ladingen kisten met uien, penen, boerenkool en kroten (zo werden rode bieten in Zwijndrecht genoemd) naar de verharde weg gebracht.
Ook is er altijd weer het water, de rivier en de schepen. Gefotografeerd vanaf de Zwijndrechtse wal, de Dordtse wal of bij het Puttershoekse Veer, waar aan de overkant café Verkerk stond, dat toen nog werd gedreven door de vader van onze Keessie (die van Art en Keessie; u weet wel).

 

  

 

Maar fotografeerde ik dat alles nu omdat ik mijn identiteit wilde fotograferen? De waarheid was dat ik in de eerste helft van de jaren '70 niet verder weg kwam dan de genoemde plaatsen. Ik had een fiets en wat ik per fiets kon bereizen werd gefotografeerd. Na het behalen van het rijbewijs verschijnen ook de andere Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden en daarna Noord Engeland, Schotland en het eeuwige Frankrijk.
De constanten blijven de landschappen en het water. De behoefte om de uniciteit van een plek te registreren. Liefst een beetje artistiek, maar ook documentair.
Ik had veel van die plaatjes al heel lang niet meer gezien. Al digitaliserend realiseerde ik me, dat ze me niet alleen een spiegel voorhielden, maar dat er ondertussen ook verdwenen beelden waren vastgelegd. Veel van die plekken zien er niet meer zo uit als ze er toen uitzagen. Dat geldt vooral voor de Nederlandse plaatjes. In Nederland blijft een plek nooit langer dan 50 jaar hetzelfde. Altijd weer moet de zaak op de schop. In het westen van Nederland moet je zoeken naar bomen die ouder zijn dan enkele tientallen jaren.
Een reeks van die plekken heb ik bewaard. Bijna was die documentatie aan de vuilnisman meegegeven, maar het super-de-luxe digitaliseerapparaat heeft ze gered.
Het voelt als een soort hernieuwde rijkdom. Een stuk van mijn verleden en mijn identiteit, gedigitaliseerd en wel.