Vandaag is het 16 mei 2013.
Dertig jaar geleden zou ik me misschien iets herinnerd hebben bij het zien van de datum '16 mei'. Maar tot een paar uur geleden it did not ring a bell.
Sinds kort kan ik, na jaren slechts naar Nederland 1, 2 en 3 te hebben gekeken, weer een aanzienlijk aantal televisiezenders bekijken. Daaronder ook BBC One en Two. Onder het eten kijk ik tegenwoordig om zeven uur regelmatig naar 'BBC News at Six' op BBC One. Alleen dat uur verschil maakt het al bijzonder.
De Britten zijn goed in gedenken.
Zij misten niet wat bij mij inmiddels was gereduceerd tot iets dat ik wel had geweten als men mij naar de datum van de gebeurtenis had gevraagd, maar waarvan de datum alléén me niet meer triggerde.
Ineens was er een laagvliegende Lancaster bommenwerper in beeld.
Vandaag is het zeventig jaar geleden dat de Dambusters op weg gingen en een raid uitvoerden op drie stuwdammen in het Duitse roergebied. Het nieuws besteedde er een paar minuten aan, maar meldde ook dat er op BBC Two, over een half uur, een programma van een uur aan het feit zou worden gewijd.
Ik had mijn eten op en stond klaar om naar de kapper te gaan. Dat doe ik meestal op de Dordtse koopavond, één keer in de zes weken. Dit keer zag ik er van af. Ik moest dat programma zien.
En kleine veertig jaar geleden had ik een merkwaardige liefhebberij.
Ik deed onderzoek naar de luchtoorlog tussen 1939 en 1945. In het bijzonder de luchtoorlog boven de Zuid-Hollandse eilanden. Daarvoor was ik altijd al hevig geïnteresseerd in de vliegtuigen uit die periode, maar op zeker moment heb ik me op de lokale geschiedenissen gestort, die met die vliegtuigen en de operaties die ze uitvoerden verbonden waren. Ik bezocht gemeentearchieven, raadpleegde het Public Record Office in Londen en onderhield contacten met een heuse Overste van de Koninklijke Luchtmacht. Die had toegang tot de Duitse Kriegstagebücher für die Niederlande, die zich destijds in de Defensiearchieven bevonden.
Ik was niet de enige met die interesse. Van lieverlee bleek dat er overal in Nederland individuen met dezelfde materie bezig waren, vaak op locaal niveau. Er werd er zelfs een soort vereniging opgericht, die af en toe bijeen kwam om informatie uit te wisselen.
Na een paar jaar ben ik er weer mee opgehouden. De interesse verschoof naar andere zaken en ook stond de manier waarop bepaalde hobbyïsten met de zaken omgingen me niet aan. Het gaat over oorlog, namelijk. Niet over sigarenbandjes verzamelen. De blinde verzamelwoede van sommigen ging me tegenstaan.
Maar helemaal vergeten deed ik het niet. Daarvoor had alles wat ik in die periode onder ogen had gekregen teveel indruk gemaakt.
Al lang geleden kreeg ik een LP van Jethro Tull cadeau. Bursting Out heet die plaat; een live opgenomen dubbel-LP. De laatste kant sluit af met The Dambuster March. Misschien een cynisch grapje van de band, maar zeker ben ik daar niet van. Jethro Tull was altijd very British en hoogstwaarschijnlijk heeft Ian Anderson toen hij een jongetje was de speelfilm The Dambusters gezien, die verscheen in 1955. De march hoort bij de soundtrack.
Misschien wilt u ook nog weten wat er nu zo bijzonder was aan die Dambuster-raid. Er werden tijdens de oorlog zoveel bommen geworpen, tenslotte. De centra van veel steden in Duitsland tonen er nu nog de sporen van. Daarbij komt dat het strategic air offensive zoals vooral de Britten dat ontketenden, in de jaren na de oorlog aan veel kritiek heeft blootgestaan. Er werd en wordt ernstig getwijfeld aan de bijdrage die het heeft geleverd aan de val van het Derde Rijk. Desondanks heeft het aan 500.000 Duitse burgers en meer dan 50.000 RAF-vliegers het leven gekost. Het was medeverantwoordelijk voor het gegeven dat de Duitsers in mei 1945 hun Stunde Null beleefden. Het land lag volledig in puin en moest als het ware herschapen worden.
De meest gebruikte tactiek tijdens de nachtelijke bombardementen van de RAF heette area bombing. Men bombardeerde in een zo hoog mogelijke concentratie het centrum van een grote stad, zonder daarbij te mikken op specifieke fabrieken of andere zaken van militair belang.
De Dambuster-raid was van een heel ander karakter.
De Möhne, Eder en Sorpe stuwdammen en hun waterkrachtcentrales waren een belangrijke bron van electriciteit voor het Ruhrgebied. Het was echter lastig om ze met gewone bommen te raken. In de stuwmeren voor de dammen hadden de Duitsers stalen netten gehangen om aanvallen met torpedo's te voorkomen.
In een vlaag van vindingrijkheid, zoals die zich droevig genoeg vooral in oorlogssituaties voordoen, herinnerde de Britse ingenieur Barnes Wallis zich de platte steentjes die hij aan het strand voor zijn kinderen laag over het water deed scheren, voor ze na enkele keren stuiteren in zee verdwenen. Hij bedacht de bouncing bomb. Het was de bedoeling dat deze mijn van 4,5 ton op 20 m boven het stuwmeer werd losgelaten, waarna deze al stuiterend over het water zijn weg naar de stuwdam zou vervolgen. Na tegen dam te zijn gebotst, zou het ding naar de voet van de dam zinken en daar exploderen. Dat zou voldoende moeten zijn om een gat in de dam te slaan.
Het wapen werd in recordtijd ontwikkeld en de bemanningen van het 617e squadron oefenden er vervolgens enkele weken mee. Op 16 mei stegen in de avondschemering 19 Lancasters op. Ze vlogen zeer laag over Overflakkee en Noord-Brabant naar de Ruhr. Voor de dammen werden bereikt, gingen al diverse vliegtuigen verloren. Eén vloog tegen hoogspanningskabels.
De aanvallen op de dammen werden laagvliegend en onder zwaar afweervuur uitgevoerd, waarbij sommige vliegtuigen meerdere pogingen moesten doen voor de mijn kon worden afgeworpen. Bovendien bleken meerdere mijnen nodig om de dammen te breken.
Toch hadden de aanvallen succes; in de Möhne- en de Ederdam werden grote gaten geslagen. De Sorpedam werd beschadigd, maar niet doorbroken.
Van de 19 Lancasters kwamen er 11 terug. 53 bemanningsleden kwamen om het leven. Als gevolg van de overstromingen die werden veroorzaakt vonden 1200 mensen de dood, waaronder 600 dwangarbeiders.
Uiteindelijk was de aanval een soort 20e eeuwse versie van de charge of the light brigade gebleken. Een groot verlies aan mensen en materieel, in ruil voor slechts een kortdurend resultaat.
Tot op de dag van vandaag is de aanval echter in het Britse collectieve geheugen blijven hangen als a deed of great gallantry. Het ingenieuse wapen, de drieste aanval onder moordend afweervuur op twintig meter boven het water en de stalen zenuwen die nodig waren om die uit te voeren spreken nog steeds tot de verbeelding.
Het was toch heel wat anders dan het blind bombarderen van een vrijwel weerloos stadscentrum vanaf vijf kilometer hoogte.
addendum, 9 juni 2018: de YouTube-link naar een fragment van de speelfilm The Dambusters werkt niet meer. Vanwege een juridische kwestie is het fragment offline gehaald.
Voor wie toch meer details wil zien met betrekking tot de raid hierbij een link naar een BBC-documentaire van enkele jaren geleden. Ook de gevolgen voor de Duitse burgerbevolking komen aan de orde. Aan het eind hoort u nog een zeer geciviliseerde versie van de Dambusters march
Geen opmerkingen:
Een reactie posten