Het schuim der dagen

Ergens anders schreef ik vorige week dat ik mijn eigen verjaardag nooit vier.

Inmiddels is die verjaardag bijna een week geleden, maar juist dit weekend heeft L. de goede cadeautjes voor me bedacht en zo kwam het gisteren toch nog tot een soort besloten verjaardagsfeestje.

Ik ontving 'Een handige dromer' van A.L. Snijders en 'Ga niet naar zee' van Tommy Wieringa, beiden bundels met Zeer Korte Verhalen (zkv's). Met betrekking tot mijn persoontje vond L. de titel van Wieringa's boek zeer toepasselijk, geloof ik.  Zo viel alles op z'n plek.
In het stukje over onze Zwitserse vakantie van twee weken terug noemde ik A.L. Snijders al en ook het voornemen dat ik nog wel over hem zou schrijven. Dat idee heeft dus nieuwe voeding gekregen. Misschien moet het zelfs een verhaal worden over het fenomeen zkv in het algemeen.

Om het verjaardagsfeestje nog wat feestelijker te maken gingen L. en ik voor het eerst in weken of maanden, ik ben de tel een beetje kwijt, weer eens naar de film.

L. wil altijd naar een Franse film en dit keer had ze haar oog laten vallen op 'L' écume des jours'.
“Van de regisseur van 'The eternal sunshine of the spotless mind” was de wervende tekst die de aankondiging vergezelde. Die laatste film heb ik ooit gezien en ik geloof dat ik het een goede film vond. Er was dus geen verdere discussie nodig.

'L' écume des jours' is zonder twijfel de merkwaardigste film die ik in de afgelopen jaren heb gezien. En om na zo'n pregnante mededeling maar meteen met de deur in huis te vallen: wie nu een afgewogen recensie van de film verwacht zal hier bedrogen uitkomen. De film moet vooral ervaren worden, lijkt me. Hij barst bijkans uit z'n voegen van de visuele en verbale details.

'L' écume des jours' is gemaakt naar het gelijknamige boek van Boris Vian. Dat verscheen al in 1947. Dat het nu pas is verfilmd hoeft niet te verbazen. Het vermoeden rijst dat het visueel realiseren van allerlei details uit Vian's boek tot voor enkele jaren onmogelijk was.

De naam Vian kende ik tot nu toe vooral uit de teksten van anderen.

Ik kon me daarbij niet aan de indruk onttrekken dat het gebruik van de naam niet zelden een vorm van 'name-dropping' was. In bepaalde kringen staat het goed als je er blijk van geeft een liefhebber van Vian's werk te zijn, geloof ik. Wat ik ook van die teksten had opgestoken, was dat Vian een veelzijdig mens was. Trompettist, schrijver van chansons, roman- en toneelschrijver.

Deze film was voor mij de eerste directe confrontatie met zijn werk.
'Openbaring' is in dit geval een iets te groot woord, denk ik, maar ik betrapte mezelf wèl op het gevoel iets te hebben gemist. Als 'L' écume des jours' ook maar enigszins een indicatie geeft voor de aard van Vian's andere werk, dan is zonder meer duidelijk dat hij een bijzondere en buitengewoon originele schrijver was en dan druk ik mezelf waarschijnlijk nog eufemistisch uit.

Jammer genoeg ben ik geen francofoon. Als ik goed luister en bepaalde woorden herken, dan snap ik soms bij benadering wat er gezegd wordt. Lezen gaat relatief nog het best. Het vermogen tot spreken is absoluut minimaal. Het resultaat van een technische opleiding in Nederland, waarschijnlijk.

Het is daardoor voor mij lastig tot vrijwel onmogelijk de teksten die in 'L'ecume des jour' worden uitgesproken goed te begrijpen. Toch krijg ik de indruk dat de Nederlandse ondertiteling soms wel erg grote grepen doet bij de vertaling van die teksten. Het in de film gesproken woord bevat talloze taalgrapjes, die vertaald niet goed uit de verf lijken te komen.

Dat riep meteen de vraag op of er van het boek een Nederlandse vertaling bestaat. Dat blijkt het geval. Ook die vertaling is relatief al lang geleden verschenen: in 1967 als 'Het schuim der dagen'. Even googelen is voldoende om enkele fragmenten van de vertaling op te duikelen:

'Dat palingpasteitje is uitstekend,' zei Chick. 'Hoe kwam je op het idee om dat te maken?
'Het idee is van Nicolas,' zei Colin. 'Er is een paling - of liever gezegd er was een paling - die elke dag in z'n wastafel kwam door de koudwaterleiding.'
'Dat is merkwaardig,' zei Chick. 'Waarom was dat?'
'Hij stak zijn kop eruit en slurpte de tandpastatube leeg, door er met zijn tanden op te drukken. Nicolas gebruikt alleen maar Amerikaanse ananastandpasta en daar zal hij op afgekomen zijn.'

----

Chloé keek hem nog steeds aan. Ze had blauwe ogen. Ze bewoog haar hoofd om haar krullende en glanzende haar naar achteren te schudden en legde, zonder enige aarzeling, met een resoluut gebaar, haar voorhoofd tegen de wang van Colin. Om hen heen viel een overvloedige stilte en het overgrote deel van de wereld scheen de gasvormige toestand te verkiezen en vervluchtigde.
Maar, zoals te verwachten was, hield de plaat op. Toen pas kwam Colin terug tot de echte werkelijkheid en merkte hij dat een deel van het plafond van glas was, waar een aantal bovenburen door zat te kijken, dat een dichte rij lissen de onderste helft van de muren aan het oog onttrok, dat verschillend gekleurde gassen uit hier en daar aangebrachte openingen ontsnapten en dat zijn vriendin Isis voor hem stond en hem ptievoertjes aanbood op een hercynisch schaaltje.

---- 

'Chick kwam de winkel uit. Binnen had hij niks gevonden dat de moeite waard was. Onder het lopen keek hij naar zijn voeten in de rood-bruin leren schoenen en hij verwonderde zich er over dat de één hem de ene kant op wilde trekken, en de ander de tegenovergestelde kant. Hij dacht enkele ogenblikken na, construeerde in gedachten de bissectrice van de hoek en wierp zich in de richting van die lijn. Hij werd op een haar na overreden door een grote, zwaarlijvige taxi en hij dankte zijn lijfsbehoud slechts aan de sierlijke sprong, die hem op de voeten van een voorbijganger deed belanden, welke laatste vloekte en naar het ziekenhuis ging om zich te laten verzorgen.'

Deze teksten zijn in de film vrijwel letterlijk in beelden vertaald. Je ziét die paling uit de waterleiding komen; je ziét dat plafond, dat plotseling van glas blijkt en handen en voeten doen inderdaad de vreemdste dingen. Geeft men elkaar in de film de hand, dan draaien beide handen zich bij de polsen een slag of wat in de rondte.

Voor de niet Frans-verstaande filmkijker zullen het vooral die visuele grappen en grollen zijn die de film vorm geven. In het tweede deel (hij duurt ruim twee uur) nemen die visuele rariteiten soms zelfs nachtmerrie-achtige proporties aan.

Daarmee komen we bij het verhaal zelf.

Ik wacht mezelf ervoor de betekenis te gaan duiden. Laat ik me beperken tot de constatering dat de hoofdpersonen geleidelijk aan van de hemel in de hel belanden.

Voor ik deze film zag, had ik het vage idee dat Vian een existensialist was. Na de eerste minuten van de film leek me dit een vergissing. 'Surrealist' lijkt meer in de richting te zitten. Vian lijkt zelfs een beetje de draak te steken met Jean-Paul Sartre, die in het boek en de film wordt opgevoerd als Jean-Sol Partre, maar verder volledig herkenbaar is, compleet met orakelende taal en loenzende blik.

Toch verandert de wereld in de film van een doorlopend surrealistisch feest langzaam maar zeker in een existensialistische kwade droom. Tegelijkertijd verschuift het beeld letterlijk van kleurrijk naar zwart-wit. Het loopt slecht af met een aantal hoofdrolspelers en 'la condition humaine' krijgt steeds meer de overhand.

Enfin. Aanbevolen dus.

Maar kijkt u vooral zélf wat u ervan kunt en wilt maken.

Wist u trouwens dat Kyteman, wiens echte naam Colin Benders is, is vernoemd naar de Colin die in 'L' écume des jours' de mannelijke hoofdpersoon is? En waarin vindt zo'n jongen dan uiteindelijk zijn roeping? In trompetspelen.
Ondanks Boris Vian geldt soms  nog steeds: truth is stranger than fiction.